Ιατρική
Convert HTML to PDF

Η επιστήμη της Ιατρικής εφαρμόστηκε και αναπτύχθηκε στις μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας από σπουδαίους γιατρούς, ενώ ταυτόχρονα γράφτηκαν πολλές μελέτες για τα μέσα που είναι κατάλληλα για τη θεραπεία των ασθενών και την φαρμακολογία, τόσο κατά την Ύστερη Αρχαιότητα όσο και κατά το μέσο και ύστερο Βυζάντιο.

Τα έργα των μεγάλων Ελλήνων ιατρών, Ιπποκράτη και Γαληνού αποτέλεσαν τα θεμέλια της βυζαντινής ιατρικής, η οποία εξελίχθηκε περαιτέρω και εμπλουτίστηκε.


Η άσκηση της Ιατρικής

Μεγάλη είναι η συνεισφορά του Βυζαντίου, όχι μόνο στη θεωρία της ιατρικής, αλλά και στη βοτανική και στη φαρμακολογία, καθώς και τη χειρουργική. Χαρακτηριστικά, έχουν καταγραφτεί περίπου 700 ουσίες από φυτά, ζώα ή ορυκτά, από τα οποία μπορούν να παρασκευαστούν φάρμακα, και πάνω από 200 είδη χειρουργικών εργαλείων. Μάλιστα, από την είδηση ότι στην Κωνσταντινούπολη έγινε τον 10ο αιώνα μια εγχείρηση αποχωρισμού σιαμαίων παιδιών από την Αρμενία, τα οποία όμως δεν επέζησαν, μπορούμε να υποθέσουμε το ψηλό επίπεδο της χειρουργικής.

Τα νοσοκομεία, όπως γνωρίζουμε από αναφορές σε κείμενα, ήταν φιλανθρωπικά ιδρύματα που λειτουργούσαν με τον έλεγχο της Εκκλησίας. Σε πρώιμους αιώνες ονομάζονταν καταγώγια ή ξενώνες και φαίνεται ότι ήταν ξενοδοχεία, στα οποία οι ταξιδιώτες, όταν αρρώσταιναν, λάμβαναν μια πρόχειρη θεραπεία. Από τον 6ο αιώνα και μετά έγιναν χώροι αποκλειστικά για νοσηλεία. Στην Κωνσταντινούπολη τον 10ο αιώνα σημαντικά νοσοκομεία ήταν του αγίου Σαμψών και του Ευβούλου, που είχαν ιατρούς και νοσηλευτές, καθώς και βοηθητικό προσωπικό. Το σημαντικότερο, όμως, νοσοκομείο της πρωτεύουσας ήταν αυτό που ίδρυσε ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β’ Κομνηνός στη μονή Παντοκράτορος το 1136. Συγκεκριμένα, ήταν ίδρυμα που περιλάμβανε γηροκομείο, λεπροκομείο και ξενώνα (νοσοκομείο) με εξωτερικά ιατρεία και πενήντα κλίνες κατανεμημένες σε πέντε τμήματα: χειρουργικό, οφθαλμολογικό, γαστρεντερολογικό, γυναικολογικό, παθολογικό. Το προσωπικό το αποτελούσαν γιατροί, εκπαιδευόμενοι και βοηθοί, μια ιατρός για τις γυναίκες, μαίες και νοσηλευτές, ενώ υπήρχαν επίσης και φαρμακοποιοί, μάγειροι, αρτοποιοί, πλύστρες και καθαριστές, υπηρέτες και θυρωροί. Λειτουργούσαν επίσης αποχωρητήρια, λουτρό, φαρμακείο, χώροι για τους ιατρούς, εργαστήρια και βοηθητικοί χώροι για το προσωπικό. Από τα παραπάνω ιδρύματα, το μόνο ίσως που επέζησε ως τα τέλη του 13ου αιώνα, αν όχι και αργότερα, ήταν το νοσοκομείο του αγίου Σαμψών.

Η Ιατρική στο Βυζάντιο αποδεικνύεται ότι ήταν υψηλού επιπέδου από τις περίπλοκες τεχνικές κατασκευής των φαρμάκων, τα εργαλεία χειρουργικής, τις ειδικότητες που αναπτύχθηκαν (οφθαλμιατρική, γυναικολογία και μαιευτική, δερματολογία, οδοντιατρική, καρδιολογία, ορθοπεδική), καθώς και από τους εργαστηριακούς ελέγχους. Η πρόσφατη έρευνα επισημαίνει ότι κυρίως οι πλούσιοι πήγαιναν σε νοσοκομεία ή σε ιδιώτες γιατρούς, ενώ όσοι ήταν φτωχότεροι, κατέφευγαν κατά κανόνα σε ναούς αγίων που φημίζονταν ότι είχαν θεραπευτικές ικανότητες, όπου διέμεναν με την ελπίδα ότι θα γινόταν κάποιο θαύμα. Επίσης, ήταν συχνά φαινόμενα η χρήση μαγικών φυλακτών για την προφύλαξη ή τη θεραπεία από αρρώστιες και η χρησιμοποίηση της αστρολογίας και των ωροσκοπίων για τη διάγνωση ασθενειών ή την πρόβλεψη της υγείας.


Γραμματεία

Κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, σημαντικά ονόματα της ιατρικής είναι: (α) ο Ορειβάσιος που έγραψε κατ’ εντολή του Ιουστινιανού τις Ιατρικές Συναγωγές, μια περίληψη των έργων του Γαληνού, καθώς και το Ευπόριστα, στο οποίο δίνει έναν κατάλογο με εύκολα να παρασκευαστούν φάρμακα, (β) ο Αέτιος από την Άμιδα, που έζησε κατά την περίοδο της βασιλείας του Ιουστινιανού και σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και στην Κωνσταντινούπολη· έγραψε δεκάξι ιατρικές επιστημονικές μελέτες οργανωμένες σε τέσσερα βιβλία (Τετράβιβλος), από τις οποίες εκείνη που ασχολείται με την ανατομία και τη φυσιολογία του ματιού θεωρείται η σημαντικότερη πριν από την Αναγέννηση· στα άλλα του βιβλία αναφέρεται στα φάρμακα και την αποτελεσματική χρήση των βοτάνων, περιγράφει αναλυτικά την ταινία (παράσιτο) των εντέρων και ενδιαφέρεται για τα ουρολογικά προβλήματα και την αρθρίτιδα· όμως, ξεφεύγει από την επιστημονική γνώση και σε κάποιες περιπτώσεις συνιστά φυλακτά που θα κρατήσουν μακριά το «κακό μάτι», (γ) ο Αλέξανδρος από τις Τράλλεις (αδελφός του Ανθεμίου, του αρχιτέκτονα της Αγίας Σοφίας) που μελέτησε ιδιαίτερα τις ιδιότητες των βοτάνων και επέκτεινε το έργο του Διοσκουρίδη (σημαντικός γιατρός, φαρμακολόγος και βοτανολόγος του 1ου αιώνα μ.Χ.), (δ) ο Παύλος από την Αίγινα, ο οποίος κατέγραψε τις γνώσεις του στη γυναικολογία, την τοξικολογία και τη θεραπευτική στο έργο του Επιτομής ιατρικής βιβλία επτά, το οποίο έγινε γνωστό και στους Άραβες, (ε) ο Θεόφιλος, γιατρός του 7ου αιώνα, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο, το Σύνταγμα περί ούρων, στο οποίο περιγράφει τρόπους διάγνωσης ασθενειών με βάση τη λεπτομερή ανάλυση των χαρακτηριστικών των ούρων.

Στο μέσο και ύστερο Βυζάντιο υπάρχει, επίσης πλούσιο συγγραφικό έργο στον τομέα της Ιατρικής, όπως: (α) το Περί της του ανθρώπου κατασκευής του Μελετίου μοναχού, που αναφέρεται στην ανθρώπινη ανατομία και φυσιολογία, (β) η Επιτομή ιατρικής του Λέοντος ιατρού, με θέματα που σχετίζονται με τη θεωρία της ιατρικής, τα μέσα θεραπείας και τη χειρουργική, (γ) την Επιτομή περί θεραπείας ασθενειών του Θεοφάνη Χρυσοβαλλάντη, (δ) η Επιτομή ιατρικής του Συμεών Σηθ, (ε) το Δυνάμερον του Νικόλαου Μυρεψού, που συγκέντρωσε 2.656 ιατρικές συνταγές με κολλύρια, ενέματα, αλοιφές, καταπραϋντικά φάρμακα, σκόνες κτλ., τα οποία αποτέλεσαν μέχρι και τον 15ο αιώνα τον επίσημο φαρμακευτικό κώδικα της Δύσης, (στ) το Ιατρική μέθοδος του Ιωάννη Ακτουάριου, κ.ά.

Πληροφορίες για ασθένειες διαθέτουμε, επίσης, και από μνείες στα συγγράμματα μη ειδικών, όπως κοσμικών και εκκλησιαστικών συγγραφέων. Η ιατρική γνώση των Βυζαντινών μεταδόθηκε, όπως ήταν φυσικό, και σε άλλους λαούς, λόγου χάρη στους Άραβες, με τους οποίους ήρθαν σε επαφή από τον 7ο αιώνα, και στους Αρμενίους μετά τον 10ο αιώνα.


Βιβλιογραφία (5)


Σχόλια (0)

Νέο Σχόλιο