Θεάματα
Convert HTML to PDF

Στο Βυζάντιο οι διασκεδάσεις και τα θεάματα ήταν ιδιαίτερα αγαπητά, τόσο εκείνα που πραγματοποιούνταν στο θέατρο και τον ιππόδρομο (όσο τα δύο αυτά κτίρια θεαμάτων ήταν σε λειτουργία), όσο και εκείνα που διαδραματίζονταν στους δρόμους και στις πλατείες των πόλεων με την ευκαιρία των πανηγύρεων.
 

Ύστερη Αρχαιότητα

Οι διασκεδάσεις περιορίζονταν σε γελωτοποιούς, ταχυδακτυλουργούς, σχοινοβάτες, που περπατούσαν πάνω σε τεντωμένο σκοινί, αλλά και ακροβάτες που εκτελούσαν επικίνδυνες γυμναστικές ασκήσεις. Αγαπητό θέαμα ήταν οι εκπαιδευμένοι σκύλοι και πίθηκοι που έκαναν διάφορα παιχνίδια στους δρόμους και τα καπηλειά , συχνά υπό τους ήχους μουσικής. Υπήρχαν αρκουδιάρηδες με εξημερωμένες αρκούδες που χόρευαν, ενώ ακόμη και άγρια ζώα επιδεικνύονταν στον ιππόδρομο, συχνά με αυτοκρατορικές χορηγίες, όπως ελέφαντες, ρινόκεροι, λιοντάρια και τίγρεις. Μάλιστα, οι θηριοδαμαστές απειλούνταν με ποινές σε περίπτωση που τα ζώα τους προκαλούσαν τραυματισμό στους θεατές. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούσαν όσοι διαφοροποιούνταν από το μέσο όρο διάπλασης του ανθρώπινου σώματος, όπως οι γίγαντες και οι νάνοι, αλλά και οι σιαμαίοι που, σε περίπτωση που δεν είχαν εκδιωχθεί από τις πόλεις τους ως κακοί οιωνοί, επιδεικνύονταν στους δρόμους και τις αγορές.

Η Κωνσταντινούπολη διέθετε θέατρα, τουλάχιστον τέσσερα κατά τον 5ο αιώνα, με πιο σημαντικό απ’ όλα το Μεγάλο Θέατρο (theatrum maius) που ιδρύθηκε από τον Σεπτίμιο Σεβήρο κοντά στο παλάτι, όπου ανέβαιναν και έργα κλασικού ρεπερτορίου. Ωστόσο, η κύρια μορφή του θεάματος που παρουσιαζόταν στον ιππόδρομο, τα θέατρα και την αυτοκρατορική αυλή ήταν το μιμοθέατρο: η θεματολογία του προερχόταν από τη μυθολογία, την καθημερινή ζωή και τα χριστιανικά μυστήρια, αλλά οι αρχαίοι θεοί και ήρωες, οι χαρακτήρες της καθημερινότητας, ο κλήρος και οι χριστιανοί μάρτυρες πάντα διακωμωδούνταν. Από την καθημερινή ζωή συνήθη θέματα ήταν η μοιχεία και η πορνεία, ενώ τα μαρτύρια των χριστιανών και το βάπτισμα προσέφεραν αφορμές για εμφάνιση γυμνών γυναικών και ανδρών επί σκηνής. Οι θίασοι των μίμων αποτελούνταν από άνδρες (πρωταγωνιστής και κομπάρσοι), αλλά και γυναίκες, τις μιμάδες· δεν φορούσαν πλέον προσωπεία, με εξαίρεση τις περιπτώσεις μυθολογικού μιμοδράματος, γι’ αυτό και οι εκφράσεις του προσώπου τους ήταν σχηματικές και τα ψιμύθια (μακιγιάζ) έντονα. Στις παραστάσεις οι σύντομοι θεατρικοί διάλογοι συνοδεύονταν από μουσική με σύριγγες και αυλούς, από χορευτικά ιντερμέτζα και τολμηρά τραγούδια. Οι μίμοι, κυρίως αυτοί που συμμετείχαν στα χορευτικά δρώμενα, διατηρούσαν πλούσια κόμη, έχοντας κοντά μαλλιά στο μπροστινό και πάνω μέρος του κεφαλιού και μακριά στο πίσω μέρος, ενώ αντίθετα οι κωμικοί μίμοι είχαν ξυρισμένο κεφάλι.

Αν και ορισμένοι μίμοι ζούσαν στη χλιδή και καλούνταν σε γάμους, συμπόσια και επίσημα γεύματα, οι περισσότεροι θεωρούνταν ανυπόληπτοι και εξομοιώνονταν με μαστροπούς ή πόρνες. Η πλειοψηφία προερχόταν από τα χαμηλότερα στρώματα της κοινωνίας και η ηθική τους ήταν μάλλον αμφίβολη. Οι Πατέρες της Εκκλησίας και οι υπόλοιποι εκκλησιαστικοί συγγραφείς θεωρούσαν τα θεάματα στα θέατρα και τον ιππόδρομο επικίνδυνους ανταγωνιστές, που οδηγούσαν τους πιστούς μακριά από την Εκκλησία. Σχετικός κανόνας της Πενθέκτης «εν Τρούλλω» Συνόδου του 691-692, που θεωρείται οικουμενική μόνον από την Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία απαγόρεψε την παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων από τους πιστούς. Η δραστηριότητα των μίμων φαίνεται ότι υποχώρησε σταδιακά μετά τον 7ο αιώνα.
 

Μέσο και Ύστερο Βυζάντιο

Το ερώτημα για την ύπαρξη θεάτρου στο μέσο και ύστερο Βυζάντιο δεν έχει ακόμη απαντηθεί. Ωστόσο, οι ενδείξεις και οι μαρτυρίες των πηγών οδηγούν στο συμπέρασμα ότι αφενός υπήρχε ένα είδος λαϊκού θεάτρου που παρουσιαζόταν στο κοινό ευκαιριακά στα πανηγύρια και τις εμποροπανηγύρεις από ημι-επαγγελματίες ηθοποιούς ή μίμους και αφετέρου ένα λόγιο είδος θεάματος που εντασσόταν σε πλαίσια θρησκευτικής αγωγής. Σε ενδιάμεσο επίπεδο θα μπορούσε ίσως να τοποθετηθεί το σατιρικό έμμετρο κείμενο με τον τίτλο: Σπανός ή Ακολουθία του ανοσίου τραγογένη Σπανού, που έχει βασιστεί πάνω στα μέτρα, τα κείμενα και τη μελωδία της υμνολογίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά αποτελεί βωμολοχικό λίβελλο που θα μπορούσε να ψαλλόταν από καθέναν που ήξερε ψαλτική.

Τα δραματικά κείμενα που μας έχουν σωθεί είναι θρησκευτικά δράματα, εξολοκλήρου γραμμένα σε διαλογική μορφή, και δεν αποτελούν πρωτότυπα έργα αλλά συρραφές αποσπασμάτων από αρχαίες τραγωδίες και από ιερά κείμενα, όπως η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη. Τα έργα αυτά απευθύνονταν σε κοινό που γνώριζε καλά την αρχαία και τη χριστιανική γραμματεία και είχαν σκοπό να τονώσουν το θρησκευτικό του αίσθημα. Ορισμένα έργα, όπως ο Χριστός Πάσχων γράφηκαν ενδεχομένως μόνο για ανάγνωση ενώ άλλα, όπως τα Πάθη που έχει σαν θέμα τις τελευταίες μέρες της ζωής του Χριστού, γράφηκαν ίσως και για σκηνική παρουσίαση, καθώς στον πρόλογο και στην αρχή κάθε επεισοδίου υπάρχουν οδηγίες για τη σκηνική τους παρουσίαση, όπως θα λέγαμε σήμερα.

Στα έργα του θρησκευτικού θεάτρου μπορούν να ενταχθούν και δρώμενα ανώνυμων συγγραφέων που εντάχθηκαν στις ακολουθίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας και αποτελούν σκηνικές αναπαραστάσεις ιερών επεισοδίων, όπως είναι η ακολουθία του Νιπτήρος, που τελείται την Μεγάλη Παρασκευή το πρωί.

Το θέατρο στο Βυζάντιο δεν είχε καθόλου την παιδευτική διάσταση του αρχαίου κλασικού δράματος. Δεν έπαψε όμως να προσφέρει ευκαιρίες για διασκέδαση είτε με τη μορφή της διακωμώδησης και του γέλιου είτε με τη μορφή της θρησκευτικής αγωγής με τη δραματοποίηση επεισοδίων της ιερής ιστορίας.  


Βιβλιογραφία (9)


Σχόλια (0)

Νέο Σχόλιο