Ο ναός των Αγίων Αποστόλων
Ο ναός των Αγίων Αποστόλων βρίσκεται
στο δυτικό τμήμα του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, σε μικρή απόσταση από
τα δυτικά τείχη και το σημείο όπου βρισκόταν η κατεστραμμένη σήμερα Ληταία Πύλη.
Πρόκειται για καθολικό μοναστηριού, από το οποίο διασώθηκαν επίσης
μέρος του άλλοτε επιβλητικού πυργοειδούς πυλώνα
στα νοτιοδυτικά του ναού και μεγάλης χωρητικότητας κινστέρνα
στα βορειοδυτικά του. Η τελευταία μαρτυρεί με το μέγεθός της τον μεγάλο αριθμό
των μοναχών που εξυπηρετούσε και κατ΄ επέκταση τον πλούτο της μονής. Σύμφωνα με
την παράδοση, η σημερινή του η ονομασία οφείλεται στη λαϊκή δοξασία περί
κάλυψης του ναού με δώδεκα θόλους που
συμβόλιζαν τους αποστόλους, ενώ αρχικά θα πρέπει να ήταν αφιερωμένος στην
Παναγία, όπως μαρτυρά το θεματολόγιο των τοιχογραφιών
του περιστώου του ναού.
Το ίδιο το καθολικό
κτίστηκε στο διάστημα 1310 - 1314, με χορηγία του πατριάρχη Νίφωνος Α΄, όπως μαρτυρά η επιγραφή στο υπέρθυρο
της εισόδου, τα μονογράμματα στα κιονόκρανα
της δυτικής όψης και οι κεραμοπλαστικές
επιγραφές στη δυτική και νότια όψη. Ως δεύτερος κτήτορας αναφέρεται ο μαθητής
του και ηγούμενος της μονής Παύλος, ο οποίος εικονίζεται δεόμενος μπροστά στην
ένθρονη Θεοτόκο στο υπέρθυρο της εισόδου από τον νάρθηκα
προς τον κυρίως ναό. Περί το 1520-1530 η μονή μετατράπηκε σε τζαμί. Τα ψηφιδωτά
και οι τοιχογραφίες καλύφθηκαν με επίχρισμα, αφού πρώτα αφαιρέθηκαν προσεκτικά
οι χρυσές ψηφίδες του βάθους των παραστάσεων. Αποδόθηκε εκ νέου στη χριστιανική
λατρεία μετά την απελευθέρωση του 1912.
Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του σύνθετου
σταυροειδούς εγγεγραμμένου , με νάρθηκα
και περίστωο σχήματος Π. Το περίστωο καταλήγει ανατολικά σε δύο παρεκκλήσια και στεγάζεται με τέσσερις χαμηλούς τρούλλους στις γωνιές. Στην ανατολική όψη
κυριαρχεί η μεγάλη επτάπλευρη κόγχη του
Ιερού Βήματος που περιβάλλεται από τις
μικρότερες τρίπλευρες της πρόθεσης και
του διακονικού .
Η εξωτερική διαμόρφωση των όψεων
περιλαμβάνει στοιχεία τυπικά για την παλαιολόγεια αρχιτεκτονική (πολλά
αψιδώματα, κόγχες και πλίνθινους ημικιονίσκους ) σε άριστη εκτέλεση. Εξωτερικά, οι
προσεγμένες αναλογίες, σε συνδυασμό με την ποικιλία των μορφολογικών στοιχείων,
συνθέτουν ένα έξοχα ισορροπημένο και εκλεπτυσμένο σύνολο.
Τα υπολείμματα του εσωτερικού
διακόσμου περιλαμβάνουν ψηφιδωτά και τοιχογραφίες εξαιρετικής ιστορικής και
καλλιτεχνικής αξίας. Τα ψηφιδωτά πραγματοποιήθηκαν
χάρη στη χορηγία του πατριάρχη Νίφωνος, που προφανώς σκόπευε να διακοσμήσει τα
κατώτερα τμήματα με ορθομαρμαρώσεις . Απεικονίζουν στον κεντρικό τρούλο τον Παντοκράτορα σε προτομή
περιστοιχισμένο από δέκα ολόσωμους προφήτες. Χαμηλότερα σώζονται οι τέσσερις
ευαγγελιστές, ενώ στις καμάρες διατηρούνται σκηνές του Δωδεκαόρτου : η Γέννηση, η Μεταμόρφωση, η
Βαϊοφόρος, η Ανάσταση, η Σταύρωση και η Κοίμηση της Θεοτόκου. Ανάμεσα στα
τελευταία δείγματα αυτού του είδους διακόσμησης στο Βυζάντιο, τα ψηφιδωτά των
Αγίων Αποστόλων συγκαταλέγονται μαζί με αυτά της Μονής της Χώρας και της
Παμμακαρίστου στην Κωνσταντινούπολη στις ύψιστες εκδηλώσεις της τέχνης των
παλαιολόγειων χρόνων.
Η καθαίρεση του Νίφωνος από τον
πατριαρχικό θρόνο το 1314 δεν του επέτρεψε να ολοκληρώσει το φιλόδοξο σχέδιο. Ο
διάκοσμος του ναού συμπληρώθηκε με τις εξίσου υψηλής ποιότητας τοιχογραφίες στα
χαμηλότερα τμήματα του κυρίως ναού, το νάρθηκα, το περίστωο και το βόρειο
παρεκκλήσι του Προδρόμου με σκηνές από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη και με
θέματα συμβολικά ή εμπνευσμένα από την υμνογραφία. Η τοιχογράφηση έχει συνδεθεί
με την ηγουμενία του δεύτερου κτήτορα Παύλου, και τοποθετείται στα τέλη της
δεύτερης δεκαετίας του 14ου αιώνα.
Βιβλιογραφία (6)▼
Σχόλια (0)▼
Νέο Σχόλιο▼