Η μονή της Παντάνασσας

Η μονή της Παντάνασσας που δεσπόζει στο ανατολικό άκρο οχυρωμένου περιβόλου, αποτελεί το τελευταίο εκκλησιαστικό έργο της πόλης και ιδρύθηκε το 1428 από τη δεύτερη σε ιεραρχία πολιτική προσωπικότητα του Δεσποτάτου, τον πρωτοστράτορα Ιωάννη Φραγκόπουλο, όπως φανερώνει η κτητορική έμμετρη επιγραφή στο δυτικό τρούλο του υπερώου, και τα μονογράμματά του σε διάφορα σημεία του ναού. Η τειχισμένη έκταση ξεκινά από το διάμεσο τείχος που χωρίζει την Κάτω από την Άνω Πόλη του Μυστρά και εκτείνεται προς τα ανατολικά. Στο περίοπτο χαμηλότερο σημείο της, ο βυζαντινός αξιωματούχος χρηματοδότησε την ανέγερση της εκκλησίας στον αποκαλούμενο «τύπο του Μυστρά», στον τύπο δηλαδή που συνδυάζει την τρίκλιτη βασιλική στο ισόγειο με τον σταυροειδή εγγεγραμμένο στον όροφο. Ζεύγος στοών σε διάταξη σχήματος Γ –από τις οποίες η δυτική δεν διατηρείται σήμερα– και υψίκορμο κωδωνοστάσιο πλαισιώνουν τον διώροφο κτιριακό όγκο. Παράλληλα, πλήθος διακοσμητικών στοιχείων συνδυάζονται με καλαίσθητο τρόπο στις όψεις. Η διακοσμητική ποικιλία γίνεται κυρίως αντιληπτή στην ανατολική πλευρά και το τετραώροφο κωδωνοστάσιο. Το μνημείο φέρει έντονη τη δυτική επιρροή και επιβεβαιώνει τον εκλεκτικό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής του Μυστρά στον 15ο αιώνα. Στο εσωτερικό, εκτός από τα γλυπτά σε δεύτερη χρήση και τις τοιχογραφίες του 17ου-18ου αιώνα στο ισόγειο, τα υπερώα και η ανωδομή καλύπτονται από εξαίρετη ζωγραφική του 15ου αιώνα. Τεχνοτροπικά, ακολουθούν τις τοιχογραφίες τόσο του ναού της Οδηγητρίας (Αφεντικό), όσο και της Περιβλέπτου. Ως σύνολο, κατατάσσονται μεταξύ των σημαντικότερων δημιουργιών της τελευταίας φάσης της παλαιολόγειας ζωγραφικής. Σε αψίδωμα του νάρθηκα απεικονίζεται το ταφικό πορτραίτο του βυζαντινού άρχοντα Μανουήλ Λάσκαρη Χατζίκη, που σύμφωνα με την επιγραφή εκοιμήθη το 1445.

Στην κεφαλή φέρει σκιάδιον όμοιο με αυτό που φέρει ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος.

Γλωσσάρι (6)

τρούλος: ημισφαιρικός θόλος που στηρίζεται σε κυλινδρικό ή πολυγωνικό τύμπανο. Χρησιμοποιείται ευρύτατα στη χριστιανική εκκλησιαστική αρχιτεκτονική.
υπερώο: όροφος που αναπτύσσεται περιμετρικά του ναού επάνω από τα πλάγια κλίτη και το νάρθηκα.
τρίκλιτη βασιλική: βασιλική με τρία κλίτη.
σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο: τύπος εκκλησίας στην οποία ο κεντρικός τρούλος στηρίζεται σε τέσσερις καμάρες που αποτελούν τις κεραίες ενός ισοσκελούς σταυρού. Στις τέσσερις γωνίες διαμορφώνονται γωνιακά διαμερίσματα, τα οποία στεγάζονται με σταυροθόλια ή τρουλίσκους. Έτσι ο ναός σχηματίζει σταυρό εγγεγραμμένο σε τετράγωνο ή ορθογώνιο χώρο, ενώ εξωτερικά μέσα από τον ξεχωριστό τρόπο κάλυψης των στεγών προβάλλει το σημείο του σταυρού.
κωδωνοστάσιο: το αρχιτεκτονικό τμήμα του ναού που περικλείει τις καμπάνες του ναού. Συνήθως έχει τη μορφή τετράγωνου πύργου που είτε βρίσκεται κοντά ή σε επαφή με την πρόσοψη της εκκλησίας, ενώ συχνά υψώνεται πάνω από το νάρθηκα.
νάρθηκας: ο νάρθηκας είναι η στενόμακρη αίθουσα που εκτείνεται σε όλο το μήκος της δυτικής πλευράς της βασιλικής. Προήλθε από την ανατολική στοά του αιθρίου, η οποία ενσωματώθηκε στον ναό. Χρησίμευε ως χώρος παραμονής των κατηχουμένων, οι οποίοι δεν επιτρεπόταν να παρακολουθήσουν το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας.

Πληροφοριακά Κείμενα (0)

Βιβλιογραφία (16)

1. Ασπρά-Βαρδαβάκη, Μ., Η Μονή της Παντάνασσας στον Μυστρά. Οι τοιχογραφίες του 15ου αιώνα, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα, 2005

2. Χατζηδάκης Μ., Μυστράς :Η μεσαιωνική πολιτεία και το κάστρο : πλήρης οδηγός των παλατιών, των εκκλησιών και του κάστρου, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1989

3. Αχειμάστου - Ποταμιάνου, Μυρτάλη, Μυστράς. Ιστορικος και αρχαιολογικός οδηγός, Αθήνα, 2003

4. Τα μνημεία του Μυστρά. Tο έργο της επιτροπής αναστήλωσης μνημείων Μυστρά, Αθήνα, 2009

5. Millet G., Les monuments byzantins de Mistra, Paris, 1910

6. Millet G., L’école grecque dans l’architecture byzantine, Paris, 1916

7. Millet G., Les inscriptions byzantines de Mistra, 1899

8. Dufrenne S., Les programmes iconographiques des églises byzantines de Mistra, Paris, 1970

9. Etzeoglou R, Quelques remarques sur les portraits figures dans les eglises de Mistra, 1982

10. Mouriki D., Paleologan Mistra and the West, Αθήνα, 1987

11. Mouriki D., ‘The Wall Paintings of the Pantanassa at Mistra: Models of a Painters Workshop in the 15th century’ σε The Twilight of Byzantium , S. Ćurčić, D. Mouriki, Princeton, 1991

12. Η Πολιτεία του Μυστρά, Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα, 2001

13. Χατζητρύφωνος Ευαγγελία, Το περίστωο στην υστεροβυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Σχεδιασμός, λειτουργία , Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Θεσσαλονίκη, 2004

14. Emmanuel M., ‘Religious Imagery in Mystra. Donors and Iconographic Programmes’ σε Material Culture and Well-Being in Byzantium (400-1453), Wien, 2007

15. Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού | Παντάνασσα, http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=9382

16. The Monastery of the Pantanassa, http://www.fhw.gr/choros/mystras/gr/E/15E/15E19.html

Σχόλια (0)