Η μοναστηριακή κοινότητα
Τα Μετέωρα
βρίσκονται στο βορειοδυτικό άκρο της θεσσαλικής πεδιάδας, σε απόσταση
εννέα περίπου χιλιομέτρων βόρεια της Καλαμπάκας, στο Νομό Τρικάλων. Πρόκειται
για βραχώδεις σχηματισμούς που υψώνονται σχεδόν κάθετα στους πρόποδες των
Αντιχασίων Ορέων και δεσπόζουν στην κοιλάδα του Πηνειού, δίνοντας την εντύπωση
κάστρων στην κορυφή των οποίων, σε ύψος που φτάνει σε αρκετές περιπτώσεις τα
400 μέτρα, είναι «σκαρφαλωμένα» βυζαντινά μοναστήρια.
Τα Μετέωρα αποτελούν τη μεγαλύτερη και
σημαντικότερη, μετά το Άγιο Όρος, μοναστική κοινότητα του Ελλαδικού χώρου, και
αποτελούν ένα εξαιρετικά ιδιαίτερο σύνολο καθώς δένουν απόλυτα και αρμονικά με
το περίπλοκο και μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο των βράχων.
Αν και δεν είναι γνωστό πότε κατοικήθηκαν από μοναχούς
και ασκητές για πρώτη φορά, αναχωρητές βρίσκονται εγκατεστημένοι στις σπηλιές
και στις σχισμές των βράχων, ή σε μικρά κελλιά, τις «κέλλες», ήδη από τον 11ο
αιώνα. Αυτή η αρχική μοναστική κοινότητα οργανώθηκε τελικά σε σκήτη το 12ο
αιώνα, με κέντρο λατρείας το ναό της Θεοτόκου στον οποίο τελούσαν λειτουργίες
τις Κυριακές και τις γιορτές. Η πρώτη αυτή
σκήτη της Δουπιανής ή των Σταγών αποτέλεσε την αρχική προσπάθεια
δημιουργίας οργανωμένης μοναστικής κοινωνίας στην περιοχή, και διοικητικά
υπαγόταν στην επισκοπή των Σταγών. Σύμφωνα με το λεγόμενο «Σύγγραμμα Ιστορικόν»
ή «Χρονικό των Μετεώρων », ο επικεφαλής της σκήτης των Σταγών έφερε, όπως και
στο Άγιο Όρος, τον τίτλο του «πρώτου» αλλά και καθηγούμενου της μονής της
Θεοτόκου της Δούπιανης.
Σημαντική για την ιστορία και την εξέλιξη της κοινότητας
στάθηκε για τα Μετέωρα η δράση του «πρώτου» αλλά και καθηγούμενου της μονής της
Θεοτόκου της Δούπιανης Νείλου, ο οποίος, εξ αιτίας του κινδύνου που
αντιμετώπιζαν από ληστρικές επιδρομές,
συγκέντρωσε γύρω από τη Σκήτη των Σταγών τους μοναχούς που ζούσαν απομονωμένοι στους βράχους και τις σπηλιές
των Μετεώρων. Ο Νείλος γίνεται το 1366/67 ιδρυτής και κτίτορας της μονής της
Υπαπαντής, η οποία διατηρείται μέχρι σήμερα ως μετόχι της μονής του Μεγάλου
Μετεώρου. Άλλο ορόσημο αποτέλεσε έλευση, λίγο αργότερα, του ερημίτη Αθανάσιου
Αθωνίτη, ο οποίος, αφού πρώτα μόνασε στο «Στύλο» ζήτησε και έλαβε την άδεια να ιδρύσει σκήτη, περί
τα μέσα του 14ου αιώνα. Γύρω από αυτόν συγκεντρώθηκαν και άλλοι
μοναχοί και έτσι ιδρύθηκε το πρώτο
κοινόβιο των Μετεώρων, η Μονή της Μεταμορφώσεως ή του Μεγάλου Μετεώρου, που
ακολουθούσε το αυστηρό τυπικό που
καθιέρωσε ο ίδιος και αποτέλεσε το πρότυπο για όλες τις μονές της περιοχής. Με
την πάροδο του χρόνου κατοικήθηκαν σχεδόν όλοι οι βράχοι των Μετεώρων, και ο
αριθμός των μονών έφτασε τις 24 κατά το 14ο αιώνα. Κάποιες από αυτές
απέκτησαν μεγάλη φήμη, χάρη στις δωρεές και τα προνόμια που τους παραχωρήθηκαν,
και προσέλκυσαν πολλούς αναχωρητές.
Κατά το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα
σημειώθηκαν διαφωνίες ανάμεσα στις μονές, κυρίως για διοικητικούς λόγους και η
μονή του Μεγάλου Μετεώρου ανεξαρτητοποιήθηκε από τη σκήτη των Σταγών, ενώ
δημιουργήθηκαν περαιτέρω προστριβές και προβλήματα όταν προσπάθησε να προσπάθησε
να φέρει υπό την επίβλεψή της και άλλα κοινόβια. Την κατάσταση επιδείνωσε
περισσότερο η κατάληψη της Θεσσαλίας από
τους Τούρκους το 1393, οπότε άρχισε μία περίοδος μαρασμού και κάμψης για τα
Μετέωρα, που συνεχίστηκε και κατά το 15ο αιώνα. Κάποια από τα
κοινόβια διαλύθηκαν και πολλές μονές εγκαταλείφθηκαν ή καταστράφηκαν. Ανάκαμψη
παρατηρείται σταδιακά από το τελευταίο τέταρτο του 15ου αιώνα με την
ίδρυση της μονής της Αγίας Τριάδας (1475/76) και την τοιχογράφηση του παλαιού
καθολικού του Μεγάλου Μετεώρου το 1483. Η κατάσταση άλλαξε το 16ο αιώνα,
οπότε παρατηρήθηκε έντονη οικοδομική και
καλλιτεχνική δραστηριότητα, ιδρύθηκαν νέες μονές, ναοί που διακοσμήθηκαν με
εξαίρετες τοιχογραφίες και οργανώθηκαν βιβλιοθήκες που εμπλουτίστηκαν με πλήθος
χειρογράφων, χρυσόβουλλων και μητροπολιτικών εγγράφων, καθώς και με εκδόσεις
σπάνιων βιβλίων που αποτελούν σπουδαία κειμήλια και πολύτιμα ιστορικά
ντοκουμέντα.
Οι μονές των Μετεώρων εκτός από ιερά και πνευματικά
κέντρα, είναι ταυτόχρονα και τόποι συγκέντρωσης έργων τέχνης υψηλής αξίας και
αισθητικής. Τα πολύτιμα κειμήλια που φυλάσσονται στα σκευοφυλάκια περιλαμβάνουν
τελετουργικά σκεύη, ιερά άμφια, λειψανοθήκες, κοσμήματα, εικόνες και άλλα
πολύτιμα αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας που αποτελούν λαμπρά δείγματα της
πνευματικής και πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
Από τις αρχές του 18ου αιώνα τα μοναστήρια των
Μετεώρων χρησιμοποιήθηκαν ως φυλακές και
τόπος εξορίας όσων καταδίκαζαν οι τούρκικες αρχές καθώς και κληρικοί και
μοναχοί οι οποίοι περιέπιπταν σε παραπτώματα.
Σήμερα λειτουργούν έξι μονές: του Μεγάλου Μετεώρου ή της
Μεταμορφώσεως, Βαρλαάμ, Αγίου Στεφάνου, Αγίας Τριάδος, Αγίου Νικολάου Αναπαυσά
και Ρουσάνου (Μεταμορφώσεως και Αγίας Βαρβάρας).
Από το 1989 τα Μετέωρα συγκαταλέγονται στον
Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Βιβλιογραφία (0)▼
Σχόλια (0)▼
Νέο Σχόλιο▼