Ο ναός της Παναγίας της Δροσιανής


Ο ναός της Παναγίας της Δροσιανής, μοναδικό κατάλοιπο του ομώνυμου μοναστηριού, βρίσκεται στην ενδοχώρα της Νάξου, στο δρόμο για το χωριό Χαλκί, στην περιοχή της Τραγαίας. Η μονή αναφέρεται σε πηγές του 16ου και 17ου αιώνα, όμως ο ναός της Παναγίας είναι πολύ παλαιότερος, με πιθανή χρονολογία ίδρυσης στον 6ο αιώνα.
Αρχιτεκτονικά ο ναός, αφιερωμένος στο Γενέσιο της Παναγίας, διακρίνεται από πολλές κατασκευαστικές φάσεις. Ο αρχικός ναός είναι μονώχορος, μικρών διαστάσεων, τρίκογχος με τρούλο, χτισμένος με ακατέργαστους πλακοειδείς λίθους. Η κατασκευή του ναού διακρίνεται από αδεξιότητα και απειρία. Ο ίδιος ο τρούλος υψώνεται σχεδόν κωνικός και συγκροτείται από οξυκόρυφα τόξα. Η βάση του τρούλου δεν είναι κυκλική, μοιάζει περισσότερο με τετράπλευρο με στρογγυλεμένες γωνίες. Η ανατολική από τις τρεις κόγχες, που αντιστοιχεί στο Ιερό Βήμα, φέρει μεγάλο δίλοβο τοξωτό παράθυρο που όμως φράσσεται εν μέρει στο κατώτερό τμήμα, όταν ο ναός τοιχογραφήθηκε για πρώτη φορά κατά τον 7ο αιώνα. Στην κόγχη διακρίνονται επίσης τα κατάλοιπα επισκοπικού θρόνου.
Σε μεταγενέστερη φάση προστίθεται στη δυτική πλευρά του αρχικού κτιρίου καμαροσκεπής επέκταση παραλληλόγραμμου σχήματος,  που φέρει στη δυτική και τη νότια πλευρά θύρες πάνω από τις οποίες υπάρχουν κωδωνοστάσια.

Στην τελική φάση κατασκευής ανήκουν τρία παρεκκλήσια που προσαρμόστηκαν στο βόρειο τοίχο της επέκτασης του αρχικού κτιρίου. Τα παρεκκλήσια είναι εφαπτόμενα, μονόχωρά, τα δύο ακριανά επίσης τρίκογχα και στεγάζονται με τρούλλο. Το ανατολικό, που φαίνεται ότι χρησιμοποιούνταν ως οστεοφυλάκιο, φέρει κατάλοιπα τοιχογραφιών.

Εσωτερικά ο ναός κοσμήθηκε με αλλεπάλληλα στρώματα τοιχογραφιών του 12ου, 13ου και 14ου αιώνα, που μετά την αποτοίχισή (αφαίρεση) τους αποκαλύφθηκαν στον τρούλο, στην κόγχη της κεντρικής αψίδας και στη βόρεια κόγχη του αρχικού ναού οι αρχικές τοιχογραφίες του μνημείου, που χρονολογούνται στον 7ο αιώνα. Αποτελούν, κατά πάσα πιθανότητα, το πληρέστερο σωζόμενο εικονογραφικό πρόγραμμα προεικονομαχικής περιόδου, ενώ οι αφιερωματικές επιγραφές φανερώνουν τη χορηγία πολλών δωρητών, καθώς και του επισκόπου Σισινίου.

Στον τρούλο, η μοναδική διπλή παράσταση του Χριστού, ως νέου και ως ώριμου άνδρα με γενειάδα, έχει πιθανώς σχέση με την μονοφυσιτική έριδα και μάλλον ερμηνεύει το δόγμα της διπλής φύσης του Θεανθρώπου.

Στην κόγχη της αψίδας του Ιερού παριστάνεται η Ανάληψη, στη βόρεια κόγχη η Παναγία Νικοποιός με τους αγίους Αναργύρους σε μετάλλια και από κάτω μία από τις αρχαιότερες παραστάσεις Δέησης. Η Παναγία αναφέρεται ως Η ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΑ,  ενώ λόγω της παρουσίας του Σολόμωντα και της αυτοκρατορικά ενδεδυμένης μορφής, που ταυτίστηκε με την προσωποποίηση της Εκκλησίας, η παράσταση συνδέεται με το νόημα της Σοφίας του Θεού.
Από τα μεταγενέστερα στρώματα, που σήμερα έχουν αφαιρεθεί, αυτά που κάλυπταν τον αρχικό Χριστό της Ανάληψης στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας του Ιερού επαναλαμβάνουν το θέμα της Δέησης, και ένα υπογράφεται από κάποιον Γεώργιο. Γύρω στα 1300 ο ημικύλινδρος της αψίδας κοσμήθηκε εκ νέου με παράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου, ενώ παραστάσεις μεμονωμένων αγίων του 13ου και 14ου αιώνα κάλυψαν επιφάνειες του Ιερού και της βόρειας κόγχης.


Γλωσσάρι (15)

Γενέσιο της Παναγίας: θεομητορική εορτή, επίσης γνωστή ως Γενέθλιον ή Γέννηση της Υπεραγίας Θεοτόκου. Τιμάται από την Εκκλησία μας στις 8 Σεπτεμβρίου.
τρίκογχο: κτίριο που φέρει τρεις κόγχες στις τρεις πλευρές.
τρούλος: ημισφαιρικός θόλος που στηρίζεται σε κυλινδρικό ή πολυγωνικό τύμπανο. Χρησιμοποιείται ευρύτατα στη χριστιανική εκκλησιαστική αρχιτεκτονική.
κόγχη: η αψίδα. Εσωτερικά είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά μπορεί να είναι πεταλόσχημη, ορθογώνια, τριφυλλόσχημη ή πολυγωνική.
βήμα (ιερό βήμα): πρόκειται για το ανατολικό τμήμα του ναού που καταλήγει σε αψίδα. Είναι συνήθως υπερυψωμένο σε σχέση με το δάπεδο του κυρίως ναού κατά ένα έως τρία σκαλοπάτια. Ο όρος προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «βαίνω», και λόγω της ιερότητας και ιδιαιτερότητάς του ο χώρος ονομάστηκε ιερό βήμα.
δίλοβο παράθυρο: παράθυρο με δύο ανοίγματα που απολήγουν στην κορυφή σε τόξο. Τα ανοίγματα συνήθως χωρίζονται μεταξύ τους με αμφικιονίσκους.
καμαροσκεπής: ο χώρος που στεγάζεται με καμάρα.
κωδωνοστάσιο: το αρχιτεκτονικό τμήμα του ναού που περικλείει τις καμπάνες του ναού. Συνήθως έχει τη μορφή τετράγωνου πύργου που είτε βρίσκεται κοντά ή σε επαφή με την πρόσοψη της εκκλησίας, ενώ συχνά υψώνεται πάνω από το νάρθηκα.
παρεκκλήσι: πρόκειται για μικρών διαστάσεων ναΐσκο, ο οποίος είτε είναι αυτόνομος είτε ανήκει σε κάποιο ίδρυμα ή εξαρτάται από μεγαλύτερο ναό. Στο Βυζάντιο τα παρεκκλήσια είχαν συχνά ταφική χρήση.
αψίδα: η ημικυκλική απόληξη της ανατολικής πλευράς των βασιλικών. Εσωτερικά καλύπτεται με θόλο και είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά καλύπτεται με κλιμακωτή στέγη και μπορεί να είναι πεταλόσχημη, ορθογώνια ή και πολυγωνική.
Προεικονομαχική περίοδος: η περίοδος πριν την έναρξη της εικονομαχίας, δηλαδή η περίοδος μετά την εποχή του Ιουστινιανού (565) και πριν το 726 μ.Χ.
Μονοφυσιτισμός: χριστιανική αίρεση που δέχεται μόνο τη μία φύση του Χρίστου, τη θεία και όχι την ανθρώπινη. Επικράτησε κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους κυρίως στις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντίου (Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος).
μετάλλιο: γενικά, το κυκλικό επεξεργασμένο επεξεργασμένο μέταλλο (σε σχήμα νομίσματός) με εγχάρακτη ή εμπίεστη παράσταση. Μετάλλια κυκλοφορούσαν ως αναμνηστικά σπουδαίων γεγονότων ή για να τιμηθούν πρόσωπα που προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες. Ειδικότερα στη ζωγραφική, ο όρος χρησιμοποιείται για να δηλώσει κύκλο ή δίσκο με την προσωπογραφία του Χριστού ή κάποιου αγίου.
τεταρτοσφαίριο: τρόπος κάλυψης συνήθως της κόγχης του ιερού βήματος που έχει τη μορφή 1/4 της σφαίρας.
Δέηση: η ζωγραφική παράσταση του Χριστού ανάμεσα στη Θεοτόκο και τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Όταν τα κύρια πρόσωπα συμπληρώνουν Αρχάγγελοι, Απόστολοι και Άγιοι, τότε ονομάζεται Μεγάλη Δέηση.


Πληροφοριακά Κείμενα (0)


Βιβλιογραφία (8)

1. Νάξος, Μέλισσα, Αθήνα, 1989

2. Αχειμάστου - Ποταμιάνου, Μυρτάλη, Βυζαντινές τοιχογραφίες, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1994

3. Δρανδάκης Ν., Οι παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες στη Δροσιανή της Νάξου, Αθήνα, 1988

4. Βασιλάκη Α., Εικονομαχικές εκκλησίες στη Νάξο, 1985-86

5. Πάλλας Δ. Ι., Ο Χριστός ως η θεία Σοφία. Η εικονογραφική περιπέτεια μιας θεολογικής έννοιας, 1989-1990

6. -------------------, Η βυζαντινή τέχνη στο Αιγαίο. Το Αιγαίο επίκεντρο πολιτισμού, Μέλισσα, Αθήνα, 1992

7. Γκιολές, Ν. , Οι παλαιότερες τοιχογραφίες της Παναγίας της Δροσιανής στη Νάξο και η εποχή τους, 1998

8. Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού | Ναός Παναγίας Δροσιανής, http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1712


Σχόλια (0)