Στο όνομα του Χριστού Ελκομένου είναι αφιερωμένος ο μητροπολιτικός ναός της πόλης της Μονεμβασιάς, ο οποίος δεσπόζει στην κεντρική πλατεία της καστρο-πολιτείας. Η παράδοση συσχετίζει τον ναό με τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β´ Παλαιολόγο. Σε πολυτελές, εξάλλου, χρυσόβουλο του 1301, που βρίσκεται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, και αναφέρεται στη Μητρόπολη της Μονεμβασίας, ο Ανδρόνικος Β´ Παλαιολόγος εικονίζεται να προσφέρει το αυτοκρατορικό έγγραφο στον Χριστό, ως προστάτη πιθανώς της πόλης. Ωστόσο, ο ναός είναι σίγουρα παλαιότερος. Σύμφωνα άλλωστε με μαρτυρία του Νικήτα Χωνιάτη (12ος αι.), γνωρίζουμε πως ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β΄ Άγγελος (1185-1195) αφαίρεσε από τον ναό την εικόνα του Ελκομένου Χριστού και τη μετέφερε στη μονή του Ανάπλου, κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ο ναός ανήκει στον τύπο τής τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο, με τρεις ημικυκλικές αψίδες στα ανατολικά και νάρθηκα στα δυτικά. Τα επιμήκη κλίτη του χωρίζονται με πεσσοστοιχίες και είναι θολοσκέπαστα, ενώ το μεσαίο που είναι υπερυψωμένο, διακόπτεται από την προσθήκη του νεότερου τρούλου. Στο εσωτερικό της ημικυκλικής αψίδας του ιερού βήματος διαμορφώνεται μεγάλο ημικυκλικό σύνθρονο με επισκοπικό θρόνο.

Η αρχιτεκτονική μορφή που έχει σήμερα ο ναός προήλθε από μετασκευές σε διαφορετικές εποχές.

Η αρχική οικοδομική του φάση θα μπορούσε πιθανότατα να ανάγεται στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους , αν κρίνει κανείς από τη μορφή των αψίδων, το σύνθρονο και τα διάσπαρτα γλυπτά αυτής της εποχής. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο, περί τον 11ο-12ο αιώνα, χρονολογείται το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη στη νότια πλευρά του. Στον νότιο τοίχο του ναού καθώς και σε τοίχους του παρεκκλησίου, αποκαλύφθηκε τοιχοδομία από πωρόλιθους κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα δόμησης , με οδοντωτή ταινία . Σε αυτή τη φάση έχουν χρονολογηθεί και τα μαρμάρινα γλυπτά που βρίσκονται πάνω από τη δυτική θύρα του ναού. Το 1538 ο Γεώργιος Κουιγκύδος ή Κουγκύδας θεωρείται, βάση μιας χαμένης σήμερα επιγραφής, πως κατασκεύασε τις αντηρίδες στον νότιο τοίχο. Το 1697 προστέθηκαν ο τρούλος και ο νάρθηκας. Στους επόμενους αιώνες (18ος-20ος αι.) έγιναν επισκευαστικές εργασίες. Το κωδωνοστάσιο αποτελεί νεότερη προσθήκη και κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα.

Ο σημερινός εσωτερικός διάκοσμος του ναού ανήκει στη Μεταβυζαντινή περίοδο και χρονολογείται στον 17ο-18ο αιώνα. Τα μαρμάρινα γλυπτά που σώζονται γύρω από το μνημείο ή εντοιχισμένα σε αυτό χρονολογούνται στους παλαιοχριστιανικούς και βυζαντινούς χρόνους. Το σημερινό μαρμάρινο τέμπλο κατασκευάσθηκε το 1901 και αντικατέστησε ένα παλαιότερο ξυλόγλυπτο, που είναι πλέον τοποθετημένο στον ναό της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας.

Στον ναό φυλάσσεται ξανά μετά από πολλές περιπέτειες η εξαίρετη εικόνα της Σταύρωσης, από τις σημαντικότερες και μεγαλύτερες της Παλαιολόγειας περιόδου. Στις αρχές του 1979 η εικόνα κλάπηκε από τον ναό και αφού εντοπίστηκε κομμένη σε κομμάτια συντηρήθηκε και παρέμενε στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Το μοναδικό αυτό έργο του β’ μισού του 14ου αιώνα πρόσφατα επέστρεψε και τοποθετήθηκε στο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου.